Temat III, roz. IV: Nowe nurty polityczne

1. Powstanie partii masowych: 

• stopniowe upolitycznianie narodu i unarodowienie,
• partie masowe posiadały: statut (zbiór zasad funkcjonowania), program polityczny (deklaracja i sposób realizacji), strukturę organiczną (aparat partyjny) oraz członkostwo (legitymacje, składki),
• różnicą od stowarzyszeń było zamiar wpływania na władzę,
• w państwach niekonstytucyjnych miała charakter konspiracyjny.

2. Początki ruchu socjalistycznego:

• 1881 - udany zamach na cara Aleksandra II dokonany przez Ignacego Hryniewieckiego
• 1882 - powstanie pierwszej polskiej partii politycznej - Socjalno-Rewolucyjna Partia "Proletariacka" (Wielki Proletariat), zalożonej przez Ludwika Waryńskiego.
  
  • program: oparta na doktrynie marksizmu, bezpłatna edukacja, swobody obywatelskie, upaństwowienie ziemi, walka ekonomiczna
  • w 1886 koniec.   

1888 - powstanie II Proletariatu pod przewodnictwem Ludwika Kulczyckiego

Ludwik Waryński był współautorem pierwszego programu polskich socjalistów tzw. program brukselski. 

3. Socjalizm niepodległościowy:

• powołanie w Genewie Stowarzyszenia Socjalistycznego "Lud Polski" (1881) z Bolesławem Limanowskim i Zygmuntem Balickim,
• zjazd w Paryżu organizacji robotniczych i powstanie Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich,
• 1893 - powstanie Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS); najważniejszy działacz Józef Piłsudski,
• rozłam w PPS i utworzenie III Proletariatu (przetrwała do 1909; dopuszczała terror),
• Polska Partia Socjalno-Demokratyczna (PPSD) - przywódca I. Daszyńskie. 

4. Socjaldemokracja Królestwa Polskiego (SDKP); zał. Róża Luksemburg, Julian Marchlewski, Adolf Warski; odrzucenie postulatu niepodległości, szkodliwe to dla ruchu robotniczego, hasło: "Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!"

Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy: zał. Feliks Dzierżyński, Róża Luksemburg, Julian Marchlewski; odrodzona w 1900r. 

5. Ruch narodowy

• 1887 - utworzenie Ligii Polskiej (zalążek ruchu narodowego); Zygmunt Miłkowski, Ludwik Michalski,
• założenie Związku Młodzieży Polskiej "Zet" przez Zygmunta Balickiego; trójzaborowa organizacja z hierarchiczną strukturą; Roman Dmowski, który w 1893 przejął z m.in. Janem Ludwikiem Popławskim  kontrolę nad nią i zmienił nazwę na Ligę Narodową z siedzibą w Warszawie,
• 1897 - powstanie Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego; program: odzyskanie niepodległości za pomocą pracy organicznej, odrzucenie walki klas, poprawienie sytuacji chłopstwa. Utworzenie Towarzystwa Oświady Narodowej (TON) w celu szerzenia konspiracyjnej edukacji. Zw. endecją.

6. Ruch ludowy

• pionierem w Galicji Stanisław Stojałowski (chęć aktywności chłopów, sam był księdzem. Inni społecznicy: Bolesław Wysłouch (zał. Towarzystwo Przyjaciół Oświaty), Jan Stapiński, Jakub Bojko.
• 1895 - powstanie w Rzeszowie Stronnictwa Ludowego (SL); upowszechnienie prawa wyborczego, niekorzystna ordynacja (system kurialny) daje im 9 głosów,
• 1903 -Sl zmienia się na Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL); dołączenie się do programu postulatu  m.in. parcelacji ziemi dworskiej.
• podział PSL na: PSL-Lewica (Stapiński) i PSL-Piast (Wincenty Witos)
• w Królestwie Polskim działał Polski Związek Ludowy, skupiający się na wydawaniu gazet, działała tylko krótki czas.